Methanol có độc không và những câu hỏi liên quan

Methanol, hay còn gọi là cồn gỗ, là một hợp chất hữu cơ đơn giản nhưng lại có vai trò kép trong nhiều lĩnh vực. Kỳ này, KPTCHEM xin được giải đáp những câu hỏi của bạn đọc về hợp chất này trong thời gian qua.

1. Công thức methanol là gì?

Methanol là một hợp chất hữu cơ có công thức hóa học là CH3OH. Chất lỏng không màu này còn có nhiều tên gọi khác như methyl alcohol, cồn gỗ, carbinol,… và phần lớn được sản xuất công nghiệp thông qua các quá trình tổng hợp hóa học. Ngoài ra, một lượng nhỏ chất này cũng được tìm thấy trong quá trình phân hủy thực vật tự nhiên.

Các nhãn cảnh báo với biểu tượng đầu lâu thường ám chỉ các chất nguy hiểm. Theo bạn, methanol có độc không? Ảnh: Getty Images.

2. Methanol được dùng để làm gì?

Nhờ đặc tính dễ bay hơi, dễ cháy và khả năng hòa tan tốt, methanol trở thành một hóa chất công nghiệp quan trọng với nhiều ứng dụng trong nhiều lĩnh vực khác nhau như:

• Làm dung môi trong sản xuất sơn, vecni, chất tẩy rửa,…
• Nguyên liệu sản xuất formaldehyde, axit axetic, nhựa, sợi tổng hợp,...
• Làm chất đốt cho các loại đèn cồn, pin nhiên liệu hoặc xăng sinh học dưới dạng MTBE.
• Chất chống đông dùng cho dung dịch rửa kính ô tô.
• Là nguồn carbon cho vi sinh vật tăng sinh khối trong xử lý nước thải.

3. Methanol có độc không?

CÓ, methanol cực kỳ độc hại đối với con người. Chỉ với một lượng nhỏ cũng có thể gây ngộ độc nghiêm trọng và tử vong. Cụ thể, chỉ với 10-30 ml methanol tinh khiết cũng có thể gây tử vong ở người lớn, khoảng 5-10 ml có thể gây mù vĩnh viễn.

Nói đúng hơn, bản thân methanol không phải là chất “kịch độc”. Nhưng khi vào cơ thể, nó bị enzyme alcohol dehydrogenase chuyển hóa thành các chất độc, bao gồm formaldehyde (còn gọi là formol) có tính phản ứng mạnh và gây tổn thương lan rộng ở nhiều mô.

Song, nguyên nhân chính gây ngộ độc methanol là khi formol chuyển hóa thành axit fomic. Vì là chất cực độc và có tính ăn mòn cao nên sự tích tụ của nó trong cơ thể gây nhiễm toan chuyển hóa nặng, làm rối loạn cân bằng pH máu, ức chế các ty thể gây ra tình trạng thiếu oxy ở cấp độ tế bào dẫn đến phù nề, đau dữ dội, suy giảm thị lực và thậm chí mù lòa. Ở mức độ cao hơn, sự kết hợp của hai chất độc này có thể gây suy đa cơ quan và tử vong nếu không được xử trí kịp thời.

4. Methanol có thể được hấp thụ bởi đồ dùng và gây bệnh mãn tính không?

CÓ, loại chất lỏng hữu cơ này có thể được hấp thụ bởi những đồ dùng có cấu tạo xốp như vải hoặc miếng bọt biển. Nhưng điều này không đồng nghĩa với việc nó có thể gây ra bệnh mãn tính. Ví dụ, khi bạn đổ một cốc methanol lên thảm hoặc áo quần, nó sẽ thấm vào, tỏa ra mùi rượu đặc trưng và bay hơi rất nhanh.

Ngoại trừ việc uống nó, mọi tiếp xúc bên ngoài đều không gây nguy hại hoặc bị kích ứng ở mức độ nhẹ, chỉ khi bạn tiếp xúc lâu dài với nó (hàng giờ mỗi ngày hoặc hàng ngày) thì cơ thể mới bị phơi nhiễm. Ví dụ: hít phải hơi methanol trong thời gian dài sẽ rất nguy hiểm, nhưng hầu hết các trường hợp ngộ độc methanol đều đến từ việc nuốt phải. Ngoài ra, bạn cũng nên tham khảo danh sách các loại nước rửa tay khô có chứa methanol trước khi mua để tránh đầu độc chính mình và người thân. https://www.fda.gov/drugs/drug-safety-and-availability/fda-updates-hand-sanitizers-consumers-should-not-use

5. Chất nào độc hơn: methanol hay formaldehyde?

Là Formaldehyde (còn gọi là formol), bởi nó có độc tính trực tiếp và phản ứng mạnh, các tác động “không thể đảo ngược” của nó bắt đầu ngay lập tức. Ngược lại, methanol cũng độc nhưng ít hơn và có thể được điều trị, một trong số đó là dùng ethanol.

6. Làm sao để phân biệt rượu pha methanol và rượu thật?

Methanol và ethanol đều là chất lỏng trong suốt, dễ bay hơi, dễ cháy và có mùi gần giống nhau nên rất khó phân biệt bằng mắt thường hay khứu giác. Chính vì vậy, tuyệt đối không nên nếm thử vì có thể gây nguy hiểm cho bản thân.

Trong thực tế, cồn gỗ thường được pha trộn vào rượu giả vì giá thành rẻ và có mùi vị tương tự, khiến việc nhận biết càng khó khăn hơn. Bằng mắt thường hay ngửi mùi, rượu methanol gần như không khác biệt so với rượu thật (rượu ethanol), đôi khi chỉ có mùi hắc nhẹ hoặc vị hơi lạ nhưng không đủ để khẳng định. Một số mẹo dân gian như đốt rượu để quan sát màu lửa (ethanol cháy vàng xanh, methanol cháy xanh nhạt) chỉ mang tính tham khảo, không đáng tin cậy và còn có thể gây nguy hiểm.

Cách nhận biết an toàn và chính xác nhất là sử dụng bộ kit thử nhanh methanol, hoặc các phương pháp phân tích trong phòng thí nghiệm như sắc ký, quang phổ hồng ngoại, hay cho phản ứng oxy hóa với các hóa chất thí nghiệm như KMnO₄ hoặc K₂Cr₂O₇.

Đối với người tiêu dùng, biện pháp thiết thực nhất là chỉ mua rượu ở nguồn uy tín, có tem nhãn rõ ràng, tuyệt đối không dùng rượu trôi nổi, rượu tự nấu hoặc có giá rẻ bất thường so với thị trường.

Uống rượu có methanol không khác gì bạn đang uống một loại thuốc độc. Ảnh: BBC News.

7. Ngộ độc methanol có triệu chứng gì?

Do cần được chuyển hóa trong cơ thể thành các chất độc nên các triệu chứng ngộ độc methanol thường không xuất hiện ngay lập tức mà sẽ có giai đoạn tiềm ẩn, thời gian dao động khá rộng nhưng thường là trong vòng 12 đến 24 giờ sau khi tiếp xúc hoặc uống. Tuy nhiên, vẫn có trường hợp có thể xuất hiện sớm hơn (chỉ vài giờ) hoặc muộn hơn (lên đến 72 giờ) tùy thuộc vào lượng methanol hấp thụ, tốc độ chuyển hóa của cơ thể và việc có sử dụng kèm ethanol hay không. Các triệu chứng thường nặng dần theo thời gian nếu không được cấp cứu kịp thời.

Lúc đầu, người bệnh có thể xuất hiện các triệu chứng chung như buồn nôn, nôn mửa, đau bụng, kèm theo đau đầu, chóng mặt và cảm giác mệt mỏi giống say rượu thông thường, chính điều này tạo cho chúng ta cảm giác chủ quan.

Tuy nhiên, khi formaldehyde và axit fomic tích tụ, độc tính trở nên rõ rệt hơn. Một trong những biểu hiện đặc trưng nhất là:

• Rối loạn thị giác: giảm thị lực, nhìn một vật thành hai, thấy khó chịu khi tiếp xúc với ánh sáng mạnh, giãn đồng tử,… Trong trường hợp nặng nhất, dây thần kinh thị giác và võng mạc bị axit fomic gây tổn thương nghiêm trọng không thể hồi phục dẫn đến mù lòa vĩnh viễn. Nạn nhân có thể cảm thấy như "đi vào đường hầm" trước khi mất hoàn toàn thị lực.
• Rối loạn tiêu hóa hoặc viêm tụy cấp: buồn nôn và nôn mửa gây mất nước, kèm các cơn đau bụng dữ dội khu trú hoặc lan rộng khắp bụng.
• Rối loạn thần kinh trung ương: đây là triệu chứng rất đáng lo ngại. Bệnh nhân có thể đau đầu dữ dội, mất phương hướng, lú lẫn, rối loạn ý thức, co giật, thậm chí hôn mê sâu nếu không được điều trị kịp thời.
• Rối loạn hô hấp và tim mạch: khó thở hoặc thở gấp, rối loạn nhịp tim (có thể nhanh hoặc chậm bất thường), tụt huyết áp và suy tuần hoàn. Trong trường hợp nặng, bệnh nhân có thể ngừng thở.
• Cuối cùng, hậu quả nặng nề nhất là nhiễm toan chuyển hóa, do axit fomic làm giảm pH máu, ảnh hưởng đến hầu hết các cơ quan quan trọng như tim, não, gan, thận, dẫn đến suy đa cơ quan.

8. Cách sơ cứu khi bị ngộ độc methanol thế nào?

Ngộ độc methanol là một trường hợp cấp cứu y tế, cần gọi cấp cứu ngay lập tức và đưa người bệnh đến bệnh viện hoặc cơ sở y tế gần nhất càng sớm càng tốt. Trong khi chờ đợi sự hỗ trợ y tế, có thể thực hiện một số bước sơ cứu:

Trường hợp người bệnh còn tỉnh táo:

Bệnh nhân vẫn còn tỉnh táo và làm chủ được ý thức, khả năng chỉ mới uống phải trong vòng 1-2 giờ đầu. Lúc này, có thể cho họ uống một ít rượu mạnh (rượu gạo, vodka, whisky,… có nồng độ cồn 30-45 độ) với liều lượng 30-50ml (tương đương 2-3 ngụm hoặc 2-3 thìa canh lớn) và duy trì mỗi giờ uống 10-15ml cho đến khi đến bệnh viện. Việc này sẽ giúp làm chậm quá trình chuyển hóa methanol thành chất độc.

Lưu ý:

• Chỉ thực hiện khi nạn nhân hoàn toàn tỉnh táo, hợp tác và có thể tự uống được. Nếu nạn nhân bắt đầu lơ mơ, buồn ngủ hoặc có dấu hiệu thay đổi ý thức, ngừng cho uống ngay lập tức và tập trung vào việc đưa đi cấp cứu.
• Có thể pha loãng rượu với một ít nước hoặc nước trái cây để dễ uống hơn, nhưng không làm thay đổi tổng lượng cồn.
• Không gây nôn.
• Giữ ấm cho người bệnh.
• Nới lỏng quần áo.
• Cố gắng trấn an bệnh nhân, vì mất bình tĩnh có thể làm tình trạng hô hấp trở nên tồi tệ hơn.

Trường hợp người bệnh bất tỉnh:

Tình trạng này là cực kỳ nghiêm trọng và nguy hiểm tính mạng. Mọi hành động sơ cứu đều phải nhanh chóng và thận trọng để đảm bảo an toàn cho nạn nhân trong khi chờ đợi sự hỗ trợ y tế chuyên nghiệp.

• Kiểm tra xem nạn nhân có thở không.
• Đặt nạn nhân nằm nghiêng sang một bên: Đây là điều cực kỳ quan trọng khi nạn nhân bất tỉnh để ngăn ngừa nguy cơ sặc chất nôn hoặc dịch tiết vào phổi.
• Đảm bảo đầu nạn nhân ngửa ra sau một chút để đường thở được thông.
• Kiểm tra xem có vật cản nào trong miệng không: Nếu có, nhẹ nhàng loại bỏ chúng (ví dụ: răng giả, chất nôn) để đảm bảo đường thở không bị tắc nghẽn.

9. Cháy do methanol là gì? Xử lý và dập tắt đám cháy như thế nào?

Methanol là một hợp chất dễ cháy, và khi bắt lửa, ngọn lửa của nó gần như vô hình dưới ánh sáng ban ngày, khiến việc phát hiện trở nên nguy hiểm hơn so với các loại cháy thông thường. Trước đây, lính cứu hỏa thường dùng mẹo đơn giản như đưa một cây chổi ra trước mặt để kiểm tra xem đầu chổi có bén lửa không. Ngày nay, công nghệ đã thay đổi: nhờ camera ảnh nhiệt, chúng ta có thể quan sát rõ ràng ngọn lửa methanol, đồng thời xác định được phạm vi và mức độ lan rộng của đám cháy.

Để dập tắt, lựa chọn an toàn và hiệu quả nhất là sử dụng bọt chữa cháy loại B thế hệ mới (không chứa PFAS). Loại bọt này không chỉ có khả năng làm mát và dập lửa, mà còn tạo thành lớp hơi nước bao phủ, ngăn ngọn lửa lan rộng sang khu vực khác. Đây chính là giải pháp hiện đại, thay thế cho những cách thủ công trước kia, giúp kiểm soát cháy methanol nhanh và an toàn hơn.

Nếu bạn còn bất kỳ câu hỏi nào về Methanol, đừng ngại liên hệ ngay cho chúng tôi để được giải đáp nhanh chóng nhé!