Tín chỉ carbon là gì? Thị trường tín chỉ carbon là gì?

Tín chỉ carbon là chứng nhận thương mại đại diện cho 1 tấn carbon dioxide (CO2). Sau khi được chứng nhận sẽ được mua bởi các khách hàng có nhu cầu phát thải lớn, đó gọi là thị trường carbon. Để nắm rõ hơn, hãy cùng KPTCHEM tìm hiểu qua bài viết sau đây nhé!

Tín chỉ carbon là gì?. Ảnh: EOS.

Bạn có bao giờ nghĩ rằng không khí chúng ta hít thở mỗi ngày cũng có thể trở thành một loại "hàng hóa" đem ra mua bán? Nghe tưởng như chuyện viễn tưởng, nhưng thực tế đó chính là câu chuyện của tín chỉ carbon. Đây không chỉ là một khái niệm khô khan trong các báo cáo môi trường, mà còn là một "đồng tiền xanh" mới, có thể thay đổi cách thế giới vận hành nền kinh tế và cách mỗi doanh nghiệp đối mặt với trách nhiệm phát thải khí nhà kính.

Tín chỉ carbon là gì?

Tín chỉ carbon hay chứng chỉ carbon (carbon credits) là một công cụ kinh tế được thiết kế nhằm khuyến khích việc giảm phát thải khí nhà kính (KNK) vào khí quyển, đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy phát triển bền vững và đạt được các mục tiêu khí hậu toàn cầu, bao gồm cả mục tiêu Net Zero. Về bản chất, nó hoạt động như một đơn vị đo lường và giao dịch đại diện cho việc giảm hoặc loại bỏ một lượng phát thải, mỗi carbon credit tương đương 1 tấn carbon dioxide (tCO2e). Bằng cách tạo ra giá trị tài chính cho việc giảm phát thải, chứng chỉ này trở thành một cơ chế thị trường hiệu quả khuyến khích các doanh nghiệp đầu tư vào công nghệ và các dự án xanh như trồng rừng, bảo vệ rừng, đến phát triển năng lượng tái tạo. Đồng thời, nó cũng cho phép các tổ chức bù đắp lượng khí thải mà họ không thể cắt giảm, từ đó góp phần quan trọng vào nỗ lực chung nhằm hướng đến một nền kinh tế carbon thấp và bền vững hơn.

Ý tưởng cốt lõi của loại chứng chỉ này là tạo ra một thị trường cho việc "ô nhiễm", nơi các tổ chức có thể giao dịch quyền phát thải. Cơ chế này hoạt động dựa trên nguyên tắc "người gây ô nhiễm phải trả tiền". Theo đó, các chính phủ hoặc tổ chức sẽ đặt ra một giới hạn tổng lượng khí thải cho một ngành công nghiệp hoặc một nhóm các công ty, hạn ngạch này sau đó được chia nhỏ thành các carbon credits và phân bổ cho các tổ chức. Từ đây, sàn giao dịch tín chỉ carbon được hình thành cho phép các công ty được quyền giao dịch, cụ thể các công ty có lượng khí thải thấp hơn hạn ngạch được cấp có thể bán số chứng chỉ dư thừa, trong khi các công ty có lượng khí thải vượt quá phải mua thêm để bù đắp. Để sở hữu được tín chỉ này doanh nghiệp sẽ phải trả tiền theo một mức giá khác nhau, phụ thuộc vào vị trí và thị trường được giao dịch. Năm 2019, giá carbon credit trung bình là 4,33 USD/tấn; năm 2020 là 5,60 USD/tấn và vào năm 2021 là 4,73 USD/tấn.

Cơ chế này tạo ra một động lực tài chính mạnh mẽ. Các công ty có thể kiếm lợi nhuận bằng cách đầu tư vào công nghệ sạch hơn để giảm phát thải đồng thời bán số carbon credits dư thừa. Ngược lại, những công ty không giảm phát thải sẽ phải chịu chi phí cao hơn để mua tín chỉ. Nhờ đó, chứng chỉ này không chỉ là một công cụ kinh tế mà còn là một phương tiện hiệu quả để tạo ra dòng tiền. Tất cả các dự án tạo ra chứng chỉ đều phải được các tổ chức độc lập thẩm định và xác minh, đảm bảo rằng việc giảm phát thải là có thật, có thể đo lường và là kết quả trực tiếp của dự án đó. Nhờ vậy, các quốc gia và doanh nghiệp đạt được mục tiêu giảm phát thải KNK một cách hiệu quả và chi phí thấp, đồng thời thúc đẩy quá trình chuyển đổi sang nền kinh tế carbon thấp và bền vững.

Tín chỉ carbon và thị trường carbon - "Đồng tiền xanh" cho nền kinh tế mới dựa trên việc bảo vệ khí quyển. Ảnh: Getty Images.

Làm thế nào có thể đạt được tín chỉ carbon?

Quá trình để đạt được chứng chỉ này tương đối phức tạp, bạn không thể chỉ đơn giản là cắt giảm khí thải rồi tuyên bố mà cần phải tuân thủ một quy trình chặt chẽ được quốc tế công nhận. Quá trình này về cơ bản bao gồm 4 bước chính, bắt đầu từ việc thiết kế dự án cho đến khi phát hành và giao dịch.

Xây dựng và đăng ký dự án

Đầu tiên, bạn cần xác định một dự án có khả năng giảm phát thải khí nhà kính hoặc hấp thụ chúng từ khí quyển. Ví dụ như trồng rừng, lắp đặt hệ thống năng lượng mặt trời thay cho điện lưới, hoặc thay đổi quy trình sản xuất để tiết kiệm năng lượng. Sau đó, phải xây dựng một bản kế hoạch chi tiết cho dự án bao gồm: mục tiêu, phương pháp thực hiện, và đặc biệt là cách thức đo lường lượng khí thải giảm được.

Dự án này sẽ được đăng ký với một cơ quan thẩm định độc lập, ví dụ như Verra (tiêu chuẩn VCS), Gold Standard hay ACR. Các tổ chức này sẽ kiểm tra xem dự án có "tính bổ sung" hay không, nghĩa là liệu việc giảm phát thải này có thực sự xảy ra nhờ vào dự án của bạn, hay nó sẽ diễn ra một cách tự nhiên mà không cần đến khoản tài trợ từ chứng chỉ carbon. Đây là một bước cực kỳ quan trọng để đảm bảo tính xác thực của dự án.

Giám sát và thẩm định

Sau khi dự án được phê duyệt, bạn sẽ bắt đầu thực hiện và giám sát lượng khí thải giảm được trong một khoảng thời gian nhất định, có thể là hàng năm. Việc này phải được thực hiện một cách minh bạch, chính xác và tuân thủ theo phương pháp đã được phê duyệt ban đầu.

Tiếp đến, một tổ chức kiểm tra độc lập bên thứ ba, được gọi là "bên thẩm định và xác minh" (VVB), sẽ đến để kiểm tra toàn bộ dữ liệu của bạn. Họ sẽ xác minh rằng lượng khí thải thực tế đã giảm khớp với báo cáo, và dự án vẫn tuân thủ các quy tắc đã đề ra. Quá trình này đảm bảo mỗi chứng chỉ được tạo ra đều đại diện cho một tấn CO2 giảm đi thật sự.

Đăng ký phát hành

Nếu quá trình thẩm định diễn ra thành công, bạn sẽ nộp hồ sơ lên cơ quan quản lý tiêu chuẩn (như Verra hoặc Gold Standard) để yêu cầu phát hành. Dựa trên báo cáo đã được thẩm định, cơ quan này sẽ chính thức cấp số lượng tín chỉ tương ứng cho dự án. Mỗi tín chỉ đều được đánh số riêng và ghi lại trên một sổ đăng ký công khai, giúp tránh tình trạng gian lận hoặc giao dịch trùng lặp.

Giao dịch

Khi chứng chỉ đã được phát hành và ghi vào sổ đăng ký, bạn có thể bán tín chỉ carbon trên thị trường. Người mua có thể là các công ty cần bù đắp lượng khí thải để tuân thủ quy định (thị trường bắt buộc) hoặc các tổ chức muốn thể hiện trách nhiệm xã hội và môi trường (thị trường tự nguyện). Việc giao dịch này không chỉ giúp người mua đạt được mục tiêu khí hậu, mà còn tạo ra nguồn tài chính bền vững để bạn tiếp tục duy trì và phát triển dự án của mình.

Thị trường tín chỉ carbon là gì?

Carbon market tạo ra một cơ chế tài chính, nơi mọi nỗ lực giảm phát thải đều được đền đáp, biến khí thải nhà kính thành cơ hội kinh doanh đầy tiềm năng. Ảnh: Offshore Energy.

Khái niệm này bắt nguồn từ nghị định thư Kyoto vào năm 1977 của công ước Liên Hợp Quốc về ứng phó với biến đổi khí hậu. Theo đó, thị trường tín chỉ carbon (hay thị trường carbon, carbon market) là một hệ thống giao dịch cho phép các quốc gia, công ty hoặc cá nhân mua và bán các carbon credits. Hiểu một cách đơn giản, đây là nơi mà "quyền" được phát thải một tấn carbon dioxide (tCO2e) được mua đi bán lại.

Thị trường này hoạt động dựa trên nguyên lý kinh tế cơ bản: tạo ra động lực tài chính để giảm phát thải. Thay vì chỉ áp dụng các quy định cứng nhắc, thị trường carbon cho phép các tổ chức linh hoạt hơn trong việc tuân thủ các mục tiêu khí hậu. Một công ty có thể chọn đầu tư vào công nghệ sạch để giảm khí thải, có mức phát thải thấp hoặc có khả năng lưu trữ, thu hồi khí thải sẽ được nhận thêm nguồn lợi tài chính từ việc bán phần tín chỉ dư thừa, hoặc nếu việc giảm phát thải quá tốn kém, họ có thể chọn mua lại từ một bên khác.

Ví dụ: Một công ty A, mỗi năm được phép phát thải 10 tấn carbon ra thị trường. Tuy nhiên do nhu cầu sản xuất, công ty A muốn vượt quá hạn mức này lên đến 15 tấn carbon thì có thể trả tiền mua thêm 5 carbon credits. Quá trình này sẽ được xác nhận bởi một bên thứ ba và được phép giao dịch trên.

Có bao nhiêu loại thị trường carbon?

Được ví như một sân chơi kinh tế, nơi các công ty có thể thu lợi tài chính từ việc giảm phát thải KNK, biến nó từ gánh nặng chi phí trở thành một khoản đầu tư sinh lời. Hiện nay, carbon market được chia làm hai loại chính với cách thức hoạt động và đối tượng tham gia khác nhau:

Thị trường bắt buộc

• EU Emissions Trading System (EU ETS)
• California Cap-and-Trade Program

Đây là các sàn giao dịch được thành lập theo quy định pháp luật của một quốc gia hoặc khu vực. Các doanh nghiệp tham gia bắt buộc phải mua hoặc bán tín chỉ carbon để tuân thủ các hạn ngạch phát thải đã được chính phủ đặt ra. Hoạt động dựa trên cơ chế cap-and-trade (giới hạn và giao dịch) và có sự kiểm soát chặt chẽ của nhà nước. Theo đó, chính phủ sẽ đặt ra một "giới hạn" (cap) tổng lượng khí thải cho một ngành công nghiệp hoặc một nhóm các doanh nghiệp. Sau đó, các công ty này sẽ được phân bổ một số lượng chứng chỉ nhất định.

Đối tượng tham gia: Các công ty thuộc những ngành công nghiệp phát thải lớn như năng lượng, sản xuất, vận tải, nơi việc phát thải bị giới hạn bởi quy định pháp luật. Nếu một công ty phát thải vượt quá hạn ngạch, họ phải mua thêm chứng chỉ để bù đắp, nếu không sẽ bị phạt nặng.

Thị trường tự nguyện

• AirCarbon Exchange (ACX)
• Carbon Trade Exchange (CTX)

Các giao dịch diễn ra tại các sàn này hoàn toàn dựa trên cơ sở tự nguyện, không bị ràng buộc bởi luật pháp hay quy định nhưng đòi hỏi việc thẩm định phải tuân thủ các tiêu chuẩn quốc tế nghiêm ngặt (như Verra hoặc Gold Standard) để đảm bảo tính xác thực. Các cá nhân, công ty hoặc tổ chức mua tín chỉ carbon để bù đắp lượng khí thải của chính họ, thường là một phần của chiến lược trách nhiệm xã hội doanh nghiệp (CSR) hoặc để đạt được các mục tiêu bền vững đã công bố.

Đối tượng tham gia: Bất kỳ ai cũng có thể tham gia, từ các tập đoàn đa quốc gia muốn đạt mục tiêu Net Zero đến các tổ chức nhỏ hơn hoặc thậm chí là cá nhân muốn đóng góp vào việc bảo vệ môi trường. Các tín chỉ trên thị trường này thường được tạo ra từ các dự án "xanh" như trồng rừng, năng lượng tái tạo ở các nước đang phát triển, hoặc các dự án nông nghiệp bền vững.

Thị trường carbon mang lại những lợi ích gì?

Với cơ chế hiệu quả để giải quyết vấn đề biến đổi khí hậu bằng cách tạo ra động lực tài chính mạnh mẽ, những lợi ích mà thị trường này mang lại rất lớn, không chỉ cho môi trường mà còn cho cả nền kinh tế và xã hội. Trong đó, có thể kể đến 4 lợi ích nổi bật như:

1. Thúc đẩy bảo vệ môi trường và chống biến đổi khí hậu

Lợi ích rõ ràng nhất của carbon market là giúp lượng khí nhà kính thải ra môi trường từ các hoạt động sản xuất. Bằng cách định giá cho việc phát thải carbon, "sân chơi" này khuyến khích các doanh nghiệp và quốc gia tìm mọi cách để cắt giảm lượng khí thải của mình. Mỗi tấn khí thải được loại bỏ hoặc giảm thiểu đều được định giá bằng một carbon credit, tạo ra một nguồn thu nhập mới để tài trợ cho các dự án chống biến đổi khí hậu. Qua đó góp phần trực tiếp vào việc hạn chế những tác động tiêu cực của biến đổi khí hậu như nhiệt độ tăng, mực nước biển dâng và các hiện tượng thời tiết cực đoan.

2. Khuyến khích đổi mới công nghệ và phát triển kinh tế

Với những lợi ích về mặt tài chính, thị trường carbon không chỉ là một công cụ môi trường đơn thuần mà còn là động lực kinh tế, một cơ hội đầu tư xanh. Khi phải đối mặt với chi phí phát thải, các doanh nghiệp sẽ có xu hướng đầu tư vào các công nghệ sạch hơn, tiết kiệm năng lượng hơn. Điều này thúc đẩy sự đổi mới, tạo ra các ngành công nghiệp và công nghệ mới, từ năng lượng tái tạo, công nghệ thu giữ carbon cho đến các giải pháp nông nghiệp bền vững. Hơn nữa, việc giao dịch carbon credits còn tạo ra nguồn thu nhập mới cho các dự án phát triển cộng đồng, đặc biệt là ở các nước đang phát triển, giúp họ có thêm nguồn lực để xây dựng nền kinh tế xanh.

3. Tăng cường uy tín và lợi thế cạnh tranh cho doanh nghiệp

Trong bối cảnh người tiêu dùng và nhà đầu tư ngày càng quan tâm đến các vấn đề môi trường, việc tham gia vào hệ thống giao dịch phát thải giúp doanh nghiệp nâng cao hình ảnh và uy tín, đồng thời thúc đẩy sự phát triển thương hiệu khi mà hiện nay người tiêu dùng sẽ có xu hướng đánh giá cao các sản phẩm và dịch vụ thân thiện với môi trường. Một công ty chủ động giảm phát thải và mua tín chỉ carbon để bù đắp cho lượng khí thải của mình sẽ được xem là có trách nhiệm và bền vững hơn. Điều này không chỉ giúp thu hút khách hàng mà còn tạo lợi thế cạnh tranh, đặc biệt khi các quy định về carbon trên toàn cầu đang ngày càng chặt chẽ.

4. Thúc đẩy hợp tác quốc tế

Thị trường carbon, đặc biệt là các thị trường bắt buộc, khuyến khích sự hợp tác giữa các quốc gia. Các nước phát thải ít có thể bán tín chỉ carbon cho các nước phát thải nhiều, giúp cân bằng nỗ lực giảm khí thải toàn cầu một cách công bằng và hiệu quả hơn. Điều này tạo ra một cơ chế tài chính linh hoạt để các quốc gia đang phát triển có thêm nguồn lực để thực hiện các cam kết khí hậu của mình, đồng thời hỗ trợ các nước phát triển đạt được mục tiêu giảm phát thải.

KPTDAY là ngày hội thường niên để tập thể nhân viên của Tập đoàn KPT tham gia các hoạt động trồng rừng và bảo vệ rừng. Ảnh: KPTCHEM.

Kết luận

Khi mà những tác động của biến đổi khí hậu ngày một rõ rệt, việc áp dụng tín chỉ carbon được coi là một trong những giải pháp tích cực, đóng góp vào nhiệm vụ bảo vệ môi trường toàn cầu. Hơn nữa, bằng cách tạo ra và bán chứng chỉ, các tổ chức và cá nhân có thể không chỉ giảm bớt ảnh hưởng của hoạt động kinh doanh lên môi trường mà còn thúc đẩy sự phát triển bền vững và đổi mới trong các ngành công nghiệp khác nhau.