NaOH là chất gì? Định nghĩa, tính chất, cách điều chế và ứng dụng của NaOH

Trong sinh hoạt hàng ngày, chúng ta không thể tránh khỏi việc tiếp xúc thường xuyên với hóa chất qua việc sử dụng xà phòng hay các chất tẩy rửa gia dụng, phổ biến là hợp chất NaOH. Điều này không chỉ có thể khiến da của bạn bị tổn thương, bong tróc,… và rất nguy hiểm nếu vô tình nuốt phải chúng. Dù vậy, bạn không phải quá lo lắng khi nồng độ của nó trong các sản phẩm gia đình thường ở mức an toàn.

NaOH đọc là Natri Hydroxit - một hợp chất hóa học vô cơ có tính ăn mòn cao nên tiếp xúc trực tiếp có thể gây ra các vết bỏng nghiêm trọng trên da, gây rụng tóc tạm thời, kích ứng mắt và các bộ phận khác của cơ thể. Tên gọi quốc tế của nó là Sodium Hydroxide. Ngoài ra còn có tên gọi khác là xút ăn da, xút vảy hoặc caustic soda, lye, natri hydrat.

NaOH là chất điện li mạnh vì nó tan nhiều trong nước. Phương trình điện li NaOH được biểu diễn như sau:

NaOH → Na⁺ + OH⁻

Tính chất của xút NaOH

Ở dạng nguyên chất, hợp chất này là chất rắn kết tinh không màu và không mùi, đậm đặc hơn nhiều so với nước, có khả năng phản ứng dữ dội với axit mạnh và với nước, có độ pH là 13. Dung dịch NaOH còn được gọi là dung dịch kiềm, trong suốt hoặc có màu trắng đục và làm cho quỳ tím hóa xanh.

Ở nhiệt độ phòng, hợp chất này có khả năng phân hủy mạnh protein và gây ra vết bỏng hóa chất cho cơ thể con người. Ngoài ra, hóa chất này có thể hấp thụ hơi ẩm trong không khí và sinh nhiệt, lượng nhiệt được tạo ra có thể đủ để gây cháy các vật liệu dễ cháy đặt ở gần đó.

Với khả năng ăn mòn cao nên nó là thành phần phổ biến trong các sản phẩm tẩy rửa, xà phòng, chất làm sạch cống dạng lỏng,...

Mặc dù natri hydroxit không xuất hiện trong tự nhiên nhưng nó đã được sản xuất trên quy mô lớn trong nhiều năm từ các nguyên liệu thô sẵn có và được sử dụng trong nhiều quy trình công nghiệp.

Ở quy mô thương mại, hóa chất này có thể được điều chế bằng dung dịch natri cacbonat (Na₂CO₃) được xử lý bằng vôi sữa Ca(OH)₂ trong bể lằm bằng sắt. Phản ứng hóa học của quá trình này được biểu diễn như sau:

Na₂CO₃ + Ca(OH)₂ → CaCO₃ ↓ + 2NaOH

Ngoài ra, xút còn được điều chế bằng cách điện phân dung dịch natri clorua (dung dịch nước muối). Cụ thể, khi cho dòng điện chạy qua dung dịch nước muối đậm đặc, NaCl phân hủy tạo thành NaOH. Phương trình phản ứng như sau:

2NaCl(aq) + 2H₂O(l) → 2NaOH(aq) + Cl₂(g) ↑ + H₂(g) ↑

Xút NaOH là hóa chất quan trọng trong sản xuất xà phòng và các chất tẩy rửa. Ảnh minh họa.

Như đã nói ở trên, với tính chất ăn mòn cao nên xút là thành phần không thể thiếu trong các sản phẩm gia dụng đòi hỏi khả năng làm sạch cao như: xà phòng, chất tẩy rửa, thuốc tẩy và dung dịch thông tắc cống.

Trong công nghiệp, hợp chất vô cơ này được sử dụng trong sản xuất giấy, tái chế giấy, sản xuất pin nhiên liệu, chế biến quặng nhôm, phủ oxit, chế biến vải bông, tẩy chua, thuốc giảm đau, thuốc chống đông máu, thuốc giảm cholesterol và hóa chất xử lý nước thải phổ biến.

Ngoài ra, nó còn được dùng để loại bỏ hóa chất trên rau và trái cây, xử lý thực phẩm và đóng hộp, sản xuất màu caramel, chế biến ca cao và sô cô la, làm đặc kem, sản xuất nước giải khát hay dùng để làm mềm ô liu bằng cách ngâm chúng trong dung dịch natri hydroxit loãng 2-4%.

1. Ứng dụng trong sản xuất xà phòng

Là một trong những nguyên liệu bắt buộc phải có khi làm xà phòng. Khi trộn dung dịch NaOH với chất béo sẽ tạo ra phản ứng xà phòng hóa.

2. Xút là thành phần quan trọng trong sản xuất chất tẩy rửa

Nước thông cống và chất tẩy rửa là những sản phẩm phổ biến được sử dụng trong các gia đình. Các đường ống bị tắc chứa dầu mỡ và chất béo được chuyển thành xà phòng bằng natri hydroxit. Ngoài ra, các chất tẩy rửa dùng cho lò nướng cũng hoạt động theo quy trình tương tự, đó là lý do vì sao bạn có thể dễ dàng lau sạch các vết bẩn chỉ với miếng bọt biển và một ít dung dịch.

3. Trong sản xuất dược phẩm

Xút vảy được sử dụng trong ngành dược phẩm để sản xuất nhiều loại thuốc khác nhau như: aspirin, thuốc giảm đau, thuốc giảm cholesterol và thuốc chống đông máu.

4. Trong công nghiệp

Nó được dùng nhiều trong ngành sản xuất giấy (ước tính chiếm khoảng 25% lượng NaOH được sử dụng). Ngoài ra, các ngành công nghiệp khác cũng sử dụng nhiều hóa chất này bao gồm: sản xuất nhôm, chất tẩy rửa công nghiệp, tơ nhân tạo, thuốc nhuộm, các sản phẩm dễ cháy nổ, gia công kim loại, phủ oxit, mạ điện,…

Đối tượng có nguy cơ tiếp xúc với hóa chất là người lao động:

• Sử dụng thuốc tẩy, dung dịch thông tắc cống
• Làm việc tại nhà máy: chế biến thực phẩm, xử lý nước công cộng, nhà máy giấy, thủy tinh, xà phòng, và các sản phẩm khác
• Khai thác alumia và sản xuất nhôm

Tác hại của NaOH phụ thuộc vào nhiều yếu tố như: nồng độ hóa chất, thời gian tiếp xúc, cách tiếp xúc (chạm, hít hoặc uống). Theo các chuyên gia, màng nhầy ở mũi, họng, phổi và hệ thống phế quản rất nhạy cảm và dễ bị tổn thương ngay cả khi chỉ tiếp xúc với một lượng nhỏ natri hydroxit. Nếu tiếp xúc với nồng độ cao chất này có thể tạo ra các vết thương nghiêm trọng ở các bộ phận kể trên, dẫn đến có thể bị thương tật vĩnh viễn thậm chí tử vong.

Nếu để hóa chất bắn lên da bạn, nhẹ gây viêm da và kích ứng bong tróc, nặng sẽ tạo thành các vết bỏng hóa chất để lại di chứng lâu dài. Ăn hoặc nuốt có thể gây bỏng nặng và nôn mửa ngay lập tức, khó nuốt, tiêu chảy hoặc đau ngực và dạ dày.

Vì vậy, cần có biện pháp an toàn khi sử dụng hóa chất này, bao gồm:

• Tránh để hóa chất tiếp xúc với mắt, da hoặc quần áo của bạn.
• Đeo mặt nạ chống độc, không hít phải khí, khói, bụi, sương mù,… khi làm việc trong nhà máy.
• Đeo kính, găng tay và áo quần bảo hộ.
• Không pha trộn xút vảy với nhiều loại axit hoặc hóa chất khác nếu bạn không hiểu rõ về chúng.
• Không ăn, uống, hút thuốc hoặc bất kỳ sản phẩm cá nhân nào khi tiếp xúc với các chất hóa học.

Các axit phổ biến nhất và công dụng của chúng

Axit axetic là gì? Cách bảo quản axit axetic như thế nào?

Các hóa chất vệ sinh công nghiệp phổ biến và vai trò của chúng

Dung dịch chuẩn là gì? Định nghĩa, ứng dụng và cách pha chế dung dịch chuẩn