Cồn công nghiệp là gì? Cách phân biệt cồn công nghiệp và cồn thực phẩm?

Cồn là một hợp chất quen thuộc trong đời sống, nhưng không phải loại cồn nào cũng an toàn để sử dụng? Chẳng hạn, cồn công nghiệp thường dùng chủ yếu trong sản xuất và kỹ thuật hoàn toàn khác với cồn thực phẩm mà chúng ta dùng trong đồ uống hay nấu ăn. Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu đúng về cồn công nghiệp là gì, cũng như cách phân biệt với cồn thực phẩm để tránh rủi ro nguy hiểm khi sử dụng.

Cồn công nghiệp là gì và cách phân biệt với cồn thực phẩm. Ảnh: Ecolink.

Nhắc đến cồn, nhiều người sẽ nghĩ ngay đến thứ chất lỏng có vị cay, nóng và hơi đắng nhẹ. Song, cồn không phải chỉ có thế, mà nó còn được chia thành nhiều loại tùy vào mục đích sử dụng. Thực tế, thứ mà chúng ta vẫn thường hay uống trên bàn tiệc là loại cồn thực phẩm (ở dạng tinh khiết) được lên men từ ngũ cốc hoặc các loại quả. Tuy nhiên, cũng loại cồn đó với mùi vị tương tự nhưng được pha trộn thêm các chất biến tính lại rất nguy hiểm, có thể gây ngộ độc thậm chí là tử vong nếu uống nhầm, người ta gọi đó là cồn công nghiệp.

Cồn công nghiệp là gì?

Cồn công nghiệp là một loại cồn được sản xuất chủ yếu để sử dụng trong công nghiệp, kỹ thuật và một số ứng dụng phi thực phẩm, không dành cho ăn uống. Nó có thể là ethanol (C₂H₅OH) hoặc methanol (CH₃OH) với nồng độ cao, thường từ 70% đến 99%. Ví dụ: Cồn ethanol 96-99% dùng làm dung môi trong sơn, vecni, mực in,… hay methanol dùng trong công nghiệp chế tạo hóa chất hoặc làm nhiên liệu.

Về tính chất vật lý, cồn công nghiệp là chất lỏng không màu, dễ bay hơi và dễ cháy, có mùi hăng đặc trưng. Ở điều kiện thường, nó ở trạng thái lỏng, nhiệt độ sôi khoảng 78,3°C và tỷ trọng thấp hơn nước (khoảng 0,79 g/cm³). Với khả năng tan hoàn toàn trong nước và hòa tan tốt nhiều chất hữu cơ như dầu, nhựa, tinh dầu và thuốc nhuộm, nên được dùng phổ biến làm dung môi. Bên cạnh đó, do chứa nhiều tạp chất nên hơi của nó có thể gây kích ứng, chóng mặt hoặc ngộ độc khi hít phải trong thời gian dài. Ngoài ra, nó rất dễ cháy, tạo ngọn lửa màu xanh nhạt gần như không nhìn thấy, vì vậy cần bảo quản nơi thoáng mát, tránh xa nguồn nhiệt và tia lửa.

Do đặc tính ứng dụng đa dạng và quy trình sản xuất khác biệt, loại cồn này còn được biết đến với nhiều tên gọi khác như rượu công nghiệp, cồn kỹ thuật, cồn biến tính hoặc cồn tổng hợp.

Nếu như cồn thực phẩm thường được dùng trong sản xuất các loại thức uống có cồn... Ảnh: Reframe.

Các thành phần cơ bản của cồn công nghiệp

Khác với cồn y tế (dùng sát trùng) hay rượu uống, cồn ethyl công nghiệp có thể chứa các chất phụ gia độc hại hoặc nồng độ cao không an toàn cho cơ thể. Điều quan trọng là nó không dành cho ăn uống. Trong quá trình sản xuất, các nhà sản xuất thường thêm vào một số chất hóa học gọi là denaturant (chất biến tính cồn) để cồn trở nên không thể uống được, nhằm tránh việc sử dụng sai mục đích.

Với thành phần hóa học phức tạp, nó thực chất là một hỗn hợp hóa học, trong đó thành phần chính là cồn ethyl (tên gọi khác của ethanol) có khả năng bay hơi mạnh và dễ cháy. Tuy nhiên, cồn công nghiệp không phải loại tinh khiết mà thường được pha trộn thêm nhiều tạp chất hoặc hóa chất khác nhằm giảm chi phí sản xuất và phù hợp với mục đích sử dụng, bao gồm:

• Ethanol: Đây là hợp chất cồn chính, có tác dụng hòa tan, tẩy rửa và sát khuẩn. Tùy mục đích sản xuất, nồng độ ethanol trong cồn công nghiệp thường dao động từ 70% đến 95%. Ethanol có khả năng tan tốt trong nước, dễ bay hơi và cháy sạch, tạo thành CO₂ và nước. Tuy nhiên, bản thân ethanol trong rượu công nghiệp không đạt độ tinh khiết cao và có thể còn sót lại hợp chất phụ từ quá trình lên men hoặc chưng cất.
• Methanol: Còn gọi là rượu gỗ, nếu bạn tự hỏi methanol có độc không thì đây là thành phần rất nguy hiểm, thường có mặt trong cồn công nghiệp do quá trình tổng hợp từ khí CO và H₂. Methanol có mùi và vị gần giống ethanol, nên rất dễ bị nhầm lẫn. Chỉ cần uống một lượng nhỏ vào cơ thể, methanol sẽ bị chuyển hóa thành chất cực độc formaldehyde và axit formic có thể gây mù lòa, tổn thương thần kinh, thậm chí tử vong. Trong sản xuất kỹ thuật, rượu gỗ lại được dùng phổ biến làm dung môi, nhiên liệu và nguyên liệu hóa học, nên thường xuất hiện trong cồn công nghiệp giá rẻ.
• Các chất biến tính: Để phân biệt với cồn thực phẩm và tránh lạm dụng, nhà sản xuất thường thêm các chất biến tính vào ethanol, khiến nó không thể uống được. Những chất này có thể là acetone, isopropanol, toluen, benzene, ether, hoặc pyridine. Chúng làm thay đổi mùi vị, tăng độc tính, hoặc tạo ra mùi hăng khó chịu. Trong thương mại quốc tế, loại cồn này gọi là “denatured alcohol”, nghĩa là loại cồn biến tính.
• Tạp chất và nước: Ngoài các thành phần chính, cồn công nghiệp còn chứa một lượng nước, aldehyde, este, axit hữu cơ, hoặc chất màu sinh ra trong quá trình sản xuất. Tùy vào nguyên liệu đầu vào (tinh bột, mùn cưa, khí tổng hợp...) mà các tạp chất này khác nhau. Một số loại cồn tổng hợp rẻ tiền còn có thể lẫn kim loại nặng hoặc hợp chất hữu cơ độc hại.

Công dụng của cồn công nghiệp

Cồn ethyl công nghiệp không chỉ là hóa chất, mà nó còn là “người bạn” quan trọng trong nhiều ngành nghề, từ sản xuất nhựa, sơn, mực in đến các ứng dụng năng lượng, nhưng cũng là mối nguy hiểm tiềm ẩn nếu sử dụng sai cách. Trong đó, các lĩnh vực sử dụng phổ biến như:

Trong công nghiệp

Nhờ đặc tính bay hơi nhanh, dễ cháy sạch, hòa tan mạnh và giá thành thấp, ethyl công nghiệp trở thành một trong những dung môi hữu cơ được ứng dụng rộng rãi nhất trong nhiều lĩnh vực sản xuất hiện nay. Dù không thể dùng trong thực phẩm hay y học, nhưng trong phạm vi kỹ thuật, loại rượu công nghiệp này lại là nguyên liệu nền tảng cho hàng trăm quy trình chế tạo từ hóa chất, mỹ phẩm, sơn, in ấn cho đến nhiên liệu sinh học.

Trước hết, trong ngành hóa chất, nó được xem là nguyên liệu trung gian quan trọng để tổng hợp nhiều hợp chất hữu cơ khác nhau. Ethanol có thể bị oxy hóa thành acetaldehyde, rồi tiếp tục chuyển hóa thành axit axetic (giấm), hoặc được este hóa để tạo ra dung môi mạnh là ethyl acetate được sử dụng phổ biến trong sơn, mực in và keo dán. Ngoài ra, loại cồn kỹ thuật này còn tham gia vào quá trình điều chế ether, chloroform và nhiều hợp chất hữu cơ cơ bản khác trong công nghiệp hóa chất.

Trong ngành sơn, mực in và keo dán, chất dung môi hữu cơ này đóng vai trò hòa tan và làm loãng hỗn hợp, giúp tạo độ mịn, tăng khả năng bám dính và giúp lớp sơn khô nhanh. Nhờ khả năng bay hơi cao, nó giúp bề mặt sơn hoặc mực khô đều, bóng và không để lại vết nhờn, trở thành thành phần không thể thiếu trong sơn gỗ, sơn xe, sơn công nghiệp và mực in bao bì.

... thì cồn công nghiệp chủ yếu dùng trong sản xuất, và là thành phần trong một số sản phẩm khử trùng, vệ sinh. Ảnh: EO.

Trong mỹ phẩm kỹ thuật và nước hoa, các nhà sản xuất thường sử dụng cồn biến tính để làm dung môi hòa tan hương liệu, tinh dầu, hoặc chiết xuất thảo mộc. Loại cồn này giúp khuếch tán mùi hương nhanh, đồng thời ngăn ngừa vi sinh vật phát triển trong sản phẩm. Tuy nhiên, do đã được pha thêm các hóa chất đặc biệt để không thể sử dụng làm thực phẩm, nó đảm bảo tuân thủ các quy định an toàn trong sản xuất mỹ phẩm.

Trong lĩnh vực may mặc và in ấn, rượu công nghiệp được dùng để tẩy dầu mỡ, làm sạch bề mặt vải, hoặc làm dung môi trong in lụa và in kỹ thuật số. Nhờ khả năng bay hơi nhanh mà không để lại cặn, ethanol giúp vải khô nhanh, không biến màu sau quá trình xử lý, góp phần nâng cao chất lượng thành phẩm.

Trong lĩnh vực năng lượng, cồn ethyl công nghiệp giữ vai trò quan trọng trong sản xuất nhiên liệu sinh học (bio-ethanol) - loại nhiên liệu sạch có thể pha với xăng để giảm khí thải CO₂. Khi được tinh chế đạt độ tinh khiết cao (≥99,5%), nó trở thành nhiên liệu E5, E10 hoặc E85, góp phần thay thế dần nhiên liệu hóa thạch truyền thống. Đây là xu hướng phát triển bền vững được nhiều quốc gia áp dụng nhằm giảm ô nhiễm và bảo vệ môi trường.

Ngoài ra, trong ngành điện tử và cơ khí chính xác, loại dung môi này được sử dụng để tẩy rửa bề mặt linh kiện, bảng mạch hoặc thiết bị quang học. Nhờ bay hơi hoàn toàn mà không để lại cặn, giúp làm sạch bụi, dầu và tạp chất mà không gây hư hại cho các linh kiện tinh vi.

Cuối cùng, trong y tế và dược phẩm kỹ thuật, tuy không được dùng trực tiếp cho cơ thể người, nhưng cồn công nghiệp vẫn có vai trò trong khâu vệ sinh dụng cụ, khử trùng bề mặt, hoặc làm dung môi pha chế ngoài da. Tất nhiên, các loại cồn dùng trong y tế phải qua xử lý, lọc sạch tạp chất và kiểm định chất lượng nghiêm ngặt để đảm bảo an toàn khi sử dụng trong môi trường bệnh viện hoặc phòng thí nghiệm.

Trong đời sống hàng ngày

Mặc dù mang tên “công nghiệp”, nhưng thực tế loại cồn này vẫn xuất hiện khá phổ biến trong đời sống hằng ngày. Với đặc tính bay hơi nhanh, diệt khuẩn mạnh và không để lại cặn, cồn công nghiệp trở thành chất phụ gia quan trọng trong nhiều sản phẩm tẩy rửa, vệ sinh, diệt khuẩn và bảo dưỡng đồ dùng.

Trước hết, cồn công nghiệp được dùng rộng rãi trong các sản phẩm vệ sinh và khử trùng. Rất nhiều loại nước lau kính, nước rửa tay khô, dung dịch vệ sinh bề mặt, xịt khử trùng phòng, hoặc nước lau điện thoại có chứa một tỷ lệ cồn nhất định. Sự xuất hiện của nó giúp quá trình làm sạch nhanh, diệt vi khuẩn, nấm mốc và virus trên bề mặt kim loại, thủy tinh hoặc nhựa. Vì cồn bay hơi gần như hoàn toàn sau vài giây, nên không để lại vệt bẩn hay cảm giác nhờn dính, rất tiện lợi cho sử dụng tại nhà hoặc văn phòng.

Một số sản phẩm như nước hoa, dầu gội khô, dung dịch xịt tóc hoặc nước súc miệng cũng dùng cồn biến tính làm dung môi pha hương liệu và chất bảo quản. Tuy nhiên, đây là loại cồn đã qua xử lý an toàn cho da, không chứa methanol hoặc các tạp chất độc hại. Chính nhờ khả năng bay hơi nhanh mà mùi hương tỏa đều và không gây nhờn rít, giúp nâng cao trải nghiệm sử dụng.

Cồn công nghiệp cũng thường xuất hiện trong các sản phẩm làm sạch thiết bị điện tử như nước vệ sinh màn hình, dung dịch lau bàn phím, tẩy keo dính và lau ống kính máy ảnh. Đặc tính không dẫn điện và bay hơi hoàn toàn khiến ethanol công nghiệp trở thành chất làm sạch lý tưởng cho các thiết bị tinh vi, giúp loại bỏ bụi, dầu, vân tay mà không làm hỏng linh kiện.

Trong các sinh hoạt gia đình, dung môi này còn được dùng để tẩy vết sơn, mực bút, keo dán, hoặc khử mùi trong nhà bếp. Một số người còn dùng cồn ethanol pha loãng để đốt đèn cồn, bếp cồn mini trong nấu ăn hoặc picnic, vì nó cháy sạch, không khói và ít mùi. Tuy nhiên, chỉ nên dùng loại cồn đốt chuyên dụng được ghi rõ nguồn gốc và thông tin thành phần trên bao bì.

Ngoài ra, cồn công nghiệp còn được ứng dụng để làm loang màu sơn acrylic, tạo hiệu ứng loang màu trong nghệ thuật resin, hoặc tẩy nhựa thông trên bề mặt gỗ, thủy tinh và nhựa. Với những người làm việc trong ngành in hoặc mỹ thuật thì dung môi này chính là chất “trợ lý thầm lặng” giúp làm sạch cọ, pha mực, hay lau bề mặt trước khi phủ màu.

Cách phân biệt cồn công nghiệp và cồn thực phẩm

Mặc dù đều có thành phần chính là ethanol (C₂H₅OH), nhưng sự khác biệt giữa cồn công nghiệp và cồn thực phẩm không chỉ nằm ở thành phần hóa học, mà còn về độ tinh khiết, mục đích sử dụng và mức độ an toàn. Việc phân biệt hai loại này là vô cùng quan trọng, vì sử dụng nhầm cồn công nghiệp trong ăn uống hoặc y tế có thể gây ngộ độc, thậm chí tử vong. Dưới đây là một số cách phân biệt giữa hai loại cồn này.

1. Thành phần và độ tinh khiết

Cồn thực phẩm là ethanol tinh khiết được sản xuất từ nguyên liệu tự nhiên như mía, sắn, ngô, lúa mì hoặc trái cây lên men, sau đó được chưng cất và tinh lọc nhiều lần để loại bỏ hoàn toàn tạp chất. Độ tinh khiết của loại này thường trên 99,5% và không chứa các chất độc hại.

Ngược lại, loại dùng cho công nghiệp thường được sản xuất từ quá trình tổng hợp hóa học hoặc chưng cất nhiên liệu thô, có thể chứa các hợp chất như methanol, acetone, toluen, aldehyde hoặc ether. Những chất này được thêm vào để làm biến tính ethanol. Chính vì vậy, loại này không an toàn khi tiếp xúc với cơ thể người.

2. Mùi và cảm quan

Cồn thực phẩm có mùi nhẹ, dịu, dễ chịu, tương tự mùi rượu vang hoặc rượu gạo; khi bay hơi, để lại cảm giác sạch và khô. Ngược lại, rượu ethyl công nghiệp thường có mùi hăng, gắt và khó chịu, đôi khi hơi giống sơn, xăng hoặc dung môi tẩy rửa. Mùi này đến từ methanol hoặc acetone trong thành phần - những chất độc hại không có trong cồn thực phẩm.

Một cách đơn giản để nhận biết bằng cảm quan: khi ngửi trực tiếp, nếu cảm thấy xót mũi, cay mắt hoặc chóng mặt, đó gần như chắc chắn là cồn công nghiệp. Tuy vậy, biện pháp thiết thực nhất là chỉ mua rượu ở nguồn uy tín, có tem nhãn rõ ràng, tuyệt đối không dùng rượu trôi nổi, rượu tự nấu hoặc có giá rẻ bất thường so với thị trường.

3. Mục đích sử dụng

Cồn thực phẩm được dùng trong chế biến đồ uống có cồn (rượu vang, bia, rượu mạnh), bảo quản thực phẩm, chiết xuất hương liệu tự nhiên, hoặc làm phụ gia trong chế biến thực phẩm. Nó an toàn cho sức khỏe khi dùng đúng liều lượng. Trong khi đó, cồn công nghiệp lại chủ yếu phục vụ các lĩnh vực kỹ thuật: sản xuất sơn, mực in, mỹ phẩm, dung môi, nhiên liệu sinh học, hoặc chất tẩy rửa.

4. Tác động đến sức khỏe

Cồn thực phẩm (ethanol tinh khiết), khi sử dụng ở lượng nhỏ, cơ thể có thể chuyển hóa qua gan mà không gây hại nghiêm trọng. Cồn công nghiệp, đặc biệt là loại chứa methanol (CH₃OH), cực kỳ nguy hiểm. Chỉ cần 5-10 ml methanol nguyên chất cũng có thể gây mù lòa, còn 30 ml trở lên có thể dẫn đến tử vong. Khi vào cơ thể, methanol bị oxy hóa thành formaldehyde và acid formic, gây tổn thương thần kinh thị giác và suy đa tạng. Bạn có thể xem các triệu chứng và cách sơ cứu ngộ độc methanol để biết thêm.

5. Nhãn mác và thông tin sản phẩm

Một trong những cách nhận biết an toàn nhất là kiểm tra bao bì và nhãn sản phẩm:

Cồn thực phẩm luôn ghi rõ: “Ethanol tinh khiết, dùng trong thực phẩm hoặc y tế”, có thông tin độ tinh khiết (≥99,5%), nhà sản xuất, số đăng ký an toàn thực phẩm, và nguồn gốc nguyên liệu sinh học.

Cồn công nghiệp thường có ghi: “Cồn biến tính (denatured alcohol)”, “Không dùng trong thực phẩm hoặc y tế”, hoặc “Chỉ dùng trong công nghiệp”. Một số loại còn có ký hiệu cảnh báo như chất độc, dễ cháy, nguy hiểm cho sức khỏe,… Bạn có thể xem thêm các ký hiệu tượng hình mức độ nguy hiểm.

Khi mua, nếu trên nhãn không ghi rõ mục đích sử dụng hoặc nguồn gốc sản xuất, tuyệt đối không nên dùng để sát trùng, pha chế hay uống.

Lưu ý khi sử dụng cồn công nghiệp

• Không uống, tuyệt đối không dùng thay rượu hay cồn thực phẩm.
• Bảo quản nơi khô ráo, thoáng khí, tránh lửa và nguồn nhiệt.
• Khi pha chế dung dịch sát trùng hoặc dung môi, nên đeo găng tay và khẩu trang.
• Tránh hít phải hơi cồn lâu dài, có thể gây kích ứng hô hấp.
• Đối với các ngành nghề sản xuất, việc đào tạo nhân viên về an toàn hóa chất và cách xử lý cồn công nghiệp là cực kỳ cần thiết.

Kết luận

Cồn công nghiệp là một chất hóa học quan trọng trong công nghiệp và đời sống, nhưng không an toàn để ăn uống. Hiểu rõ sự khác biệt giữa cồn công nghiệp và cồn thực phẩm giúp người tiêu dùng và người làm việc trong sản xuất tránh những rủi ro đáng tiếc.

Ngoài ra, nếu bạn đang có nhu cầu sử dụng cồn ethanol hoặc methanol để phục vụ cho phòng thí nghiệm. Đừng ngại liên hệ ngay cho KPTCHEM để nhận được báo giá tốt nhất!