Trong tủ thuốc của mỗi gia đình Việt, nước muối sinh lý là một sản phẩm y tế không thể thiếu. Mặc dù phổ biến là vậy, song, lại rất ít người tìm hiểu sâu về nguồn gốc, cơ chế hoạt động, cũng như những công dụng của nước muối sinh lý một cách khoa học.
Trong đời sống hằng ngày, nước muối sinh lý (NaCl 0,9%) là sản phẩm quen thuộc, thường được sử dụng trong điều trị vết thương, vệ sinh cá nhân hay sát khuẩn đồ dùng y tế. Tuy nhiên, ít người biết rằng thành phần chính tạo nên dung dịch này chính là sodium chloride (NaCl) - một hợp chất quen thuộc mà chúng ta vẫn thường gọi là muối ăn. Vậy nước muối sinh lý thực chất được sản xuất như thế nào và vì sao sodium chloride lại đóng vai trò cốt lõi?
Nguồn gốc, thành phần và cơ chế hoạt động của nước muối sinh lý
Việc sử dụng dung dịch muối để chữa bệnh đã tồn tại trong y học từ rất lâu nhưng đến cuối thế kỷ 19 khái niệm “nước muối sinh lý” mới được chuẩn hóa và sử dụng rộng rãi như ngày nay. Năm 1881, bác sĩ người Anh Sydney Ringer đã nghiên cứu và phát hiện ra dung dịch muối có nồng độ tương tự với dịch thể trong cơ thể người có thể được dùng để duy trì sự sống của tim động vật. Từ đó, dung dịch này được hoàn thiện và trở thành Natri Clorua 0.9%, được công nhận là dung dịch đẳng trương có áp suất thẩm thấu tương đương với dịch trong cơ thể.
Thông thường, dung dịch nước muối sinh lý hay natri clorid 0 9 được tạo thành từ hai thành phần chính gồm nước cất và muối ăn. Trong đó,
-
Nước cất: Đây là thành phần quan trọng nhất. Nước được xử lý qua nhiều công đoạn như lọc, khử ion, thẩm thấu ngược và chưng cất để loại bỏ hoàn toàn tạp chất, khoáng chất, và vi khuẩn. Nước cất phải đạt tiêu chuẩn và đảm bảo độ tinh khiết tuyệt đối.
-
Natri clorua (NaCl): Đây là thành phần chiếm 0.9% khối lượng dung dịch, vì vậy nó còn có tên gọi là natri clorid 0 9. Sự hiện diện của hợp chất vô cơ này có vai trò quan trọng trong việc cân bằng chất lỏng và điện giải của cơ thể. Tuy nhiên, loại muối ăn được sử dụng phải có độ tinh khiết cao, thường là muối y tế hoặc muối tinh khiết hóa học, không chứa tạp chất hay các kim loại nặng và phải được bảo quản trong điều kiện khô ráo, sạch sẽ.
Nếu sai nồng độ, dung dịch quá mặn (hypertonic) có thể gây co rút tế bào, làm tổn thương niêm mạc; ngược lại, dung dịch quá nhạt (hypotonic) có thể làm trương phình tế bào, gây khó chịu.
Cơ chế hoạt động:
Ngày nay, nước muối sinh lý không chỉ đơn giản là dung dịch pha giữa nước và muối, mà còn là một giải pháp y tế hiệu quả, an toàn và cực kỳ đa năng. Trong y học hiện đại, đây còn là một trong những loại dung dịch truyền tĩnh mạch giúp cứu sống vô số bệnh nhân bị mất nước, mất máu hoặc sốc.
Cơ chế hoạt động của dung dịch này nằm ở tính đẳng trương của nó. Với áp suất thẩm thấu tương đương với máu và dịch tế bào, điều này có nghĩa là nước không di chuyển vào hay ra khỏi tế bào một cách đột ngột, giúp duy trì sự cân bằng nội môi. Nhờ đó, việc sử dụng nước muối sinh lý không gây tổn thương hay làm co rút tế bào, rất an toàn cho các mô nhạy cảm.
Vì sao nước muối sinh lý được ưa chuộng so với các dung dịch sát khuẩn khác?
Mặc dù có vẻ đơn giản, loại nước muối pha loãng này lại có nhiều ưu điểm vượt trội so với một số dung dịch sát khuẩn y tế khác. Ví dụ, cồn và oxy già có tính sát khuẩn mạnh, nhưng lại gây đau rát, làm tổn thương các mô lành xung quanh vết thương; hay nước đun sôi để nguội không đảm bảo vô khuẩn tuyệt đối và không có áp suất thẩm thấu phù hợp, do đó không thể thay thế nước muối sinh lý trong các mục đích y tế;… Nước muối sinh lý thì ngược lại, nó được sản xuất theo quy trình khép kín, có tác dụng làm sạch nhẹ nhàng, không gây đau và không ảnh hưởng đến quá trình tái tạo tế bào.
Nước muối sinh lý là dung dịch truyền cơ bản nhất, được sử dụng để bù nước và điện giải cho bệnh nhân. Ảnh: KMed Health.
Công dụng của nước muối sinh lý trong thực tiễn
Không chỉ là một sản phẩm chăm sóc sức khỏe đơn thuần, công dụng của nước muối sinh lý còn vô cùng rộng lớn và đa dạng.
Nước muối sinh lý nhỏ mũi và súc miệng: “Vũ khí” chống viêm đường hô hấp
Rửa mũi bằng nước muối sinh lý là phương pháp được các bác sĩ Tai Mũi Họng khuyến cáo. Dung dịch natri clorid 0 9 hoạt động như một chất lỏng để làm sạch cơ học, nhẹ nhàng rửa trôi bụi bẩn, vi khuẩn, dịch nhầy và các tác nhân gây dị ứng mà không gây tổn thương hay làm co rút các tế bào niêm mạc xung quanh. Thói quen này giúp giảm tình trạng nghẹt mũi, chảy nước mũi, và hỗ trợ điều trị các bệnh như viêm mũi dị ứng, viêm xoang, cảm cúm.
Tương tự, với tác dụng sát khuẩn nhẹ, súc họng bằng dung dịch này thường xuyên giúp loại bỏ mảng bám, làm sạch đường hô hấp trên, ngăn ngừa các bệnh viêm họng, viêm amidan và làm dịu cơn đau họng.
Chăm sóc mắt, làm dịu và bảo vệ nhãn cầu
Trong y học, nước muối nhỏ mắt rất phổ biến và là biện pháp sơ cứu hiệu quả nhất, đặc biệt dùng trong các trường hợp khi bị bụi bẩn, dị vật bay vào mắt. Dung dịch này an toàn cho mắt, không gây kích ứng và giúp làm sạch nhẹ nhàng. Ngoài ra, natri clorid 0 9 còn được dùng để rửa mắt trước và sau các ca phẫu thuật mắt. Nó cũng có thể làm dịu mắt bị khô, mỏi do làm việc nhiều với máy tính.
Làm sạch và chống nhiễm khuẩn khi sơ cứu vết thương
Khi ở nồng độ cao muối có tính sát trùng bằng cách tạo ra áp suất thẩm thấu khiến vi khuẩn mất nước, teo lại và không thể phát triển. Vì vậy, không có gì lạ khi nước muối pha loãng giúp làm sạch vết thương hở, loại bỏ bụi bẩn, vi khuẩn, dịch mủ mà không gây đau rát hay tổn thương thêm cho các mô. Việc làm sạch vết thương đúng cách bằng dung dịch sodium chloride 0.9% giúp tạo môi trường thuận lợi cho quá trình lành vết thương, giảm nguy cơ nhiễm trùng.
Bà bầu có dùng nước muối sinh lý được không?
Bà bầu hoàn toàn có thể sử dụng nước muối sinh lý, vì dung dịch này bản chất chỉ là sodium chloride (NaCl) 0,9% hòa tan trong nước tinh khiết, có tính đẳng trương với dịch cơ thể nên an toàn, không gây hại cho mẹ và thai nhi. Các mẹ bầu có thể yên tâm dùng dung dịch này để chăm sóc sức khỏe mũi, họng và mắt hằng ngày. Đây là giải pháp đơn giản, hiệu quả và không ảnh hưởng đến thai nhi, đồng thời giúp hạn chế việc phải dùng đến thuốc tây trong thai kỳ.
Các ứng dụng y tế chuyên sâu khác
-
Truyền tĩnh mạch: Dung dịch được truyền vào máu, vì nồng độ bằng với nồng độ của máu nên các tế bào hồng cầu sẽ không bị co lại hay vỡ ra. Trong bệnh viện, nước muối sinh lý là dung dịch truyền cơ bản nhất, được sử dụng để bù nước và điện giải cho bệnh nhân mất nước do tiêu chảy, nôn mửa, sốt cao. Nó cũng được dùng làm dung môi pha loãng các loại thuốc tiêm truyền khác.
-
Khí dung: Nước muối 0.9% được dùng trong máy khí dung để hóa lỏng, làm ẩm đường thở, làm loãng đờm, giúp người bệnh (nhất là trẻ em) dễ dàng ho và khạc đờm ra ngoài.
-
Rửa và bảo quản dụng cụ y tế: Một số dụng cụ y tế có thể được ngâm hoặc rửa bằng dung dịch Nacl 0.9% để bảo quản trong môi trường vô trùng.
Các quy tắc an toàn và hiệu quả khi sử dụng nước muối sinh lý
-
Dùng cho tiêm truyền, nhỏ mắt: Cần chọn loại chuyên dụng, có ghi rõ "dùng để tiêm truyền", "nhỏ mắt" trên nhãn. Đây là loại được sản xuất với tiêu chuẩn vô khuẩn nghiêm ngặt, quy trình khép kín, vô trùng và các thiết bị hiện đại để kiểm soát nồng độ cũng như tiêu diệt hoàn toàn vi khuẩn, đóng trong chai hoặc lọ thủy tinh kín.
-
Dùng trong sinh hoạt: Được sản xuất với tiêu chuẩn thấp hơn, thường đóng chai nhựa lớn hơn, dùng để súc miệng, rửa mũi và vệ sinh ngoài da.
-
Không tự pha chế tại nhà: Việc tự pha nước muối sinh lý rất khó để đạt nồng độ chuẩn xác 0.9% và độ vô khuẩn cần thiết. Dung dịch tự pha có thể quá mặn hoặc quá nhạt, gây tổn thương tế bào, hoặc bị nhiễm khuẩn, gây hại nhiều hơn lợi.
-
Bảo quản đúng cách: Sau khi mở nắp, nước muối sinh lý dễ bị nhiễm khuẩn từ không khí. Do đó, nên sử dụng trong thời gian ngắn (thường 15-30 ngày tùy loại) và bảo quản ở nơi khô ráo, thoáng mát, tránh ánh nắng mặt trời trực tiếp.
-
Chọn sản phẩm uy tín: Luôn mua nước muối sinh lý từ các nhà thuốc, cơ sở y tế uy tín để đảm bảo chất lượng và độ an toàn.
