Ô nhiễm không khí? Bụi mịn? Làm cách nào để bảo vệ chất lượng không khí trong nhà?

Ô nhiễm không khí và bụi mịn đã trở thành câu chuyện thời sự quen thuộc, xuất hiện thường xuyên trên bản tin và ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe của mỗi gia đình. Khi không khí ngoài trời ngày càng khó kiểm soát, câu hỏi đặt ra là: chúng ta có thể làm gì để bảo vệ chất lượng không khí ngay trong chính ngôi nhà của mình?

Những biến động ngày càng thất thường của thời tiết đang âm thầm làm thay đổi môi trường sống quanh ta. Ở Việt Nam, dễ nhận thấy những đợt sương mù và không khí mờ đục do ô nhiễm không khí xuất hiện ngày một nhiều. Dựa vào số liệu cập nhật hàng ngày tại website IQAir.com có thể thấy nước ta thường xuyên nằm trong top các quốc gia cảnh báo về nồng độ PM2.5 cao. Thay vì thức dậy và tận hưởng hoạt động ngoài trời với bầu không khí trong lành vốn có của buổi sớm mai, thì người dân tại các đô thị lớn lại đang phải đối mặt nhiều hơn với bầu không khí bị bao phủ bởi sương mù, khói và bụi mịn dày đặc vào lúc sáng sớm, cùng với các khuyến cáo giảm vận động ngoài trời, đóng cửa sổ để tránh không khí bẩn bên ngoài, đeo khẩu trang khi ra ngoài, chạy máy lọc không khí. Đó là dấu hiệu rõ ràng cho thấy khủng hoảng khí hậu không còn là câu chuyện xa vời, mà đang tác động trực tiếp đến cuộc sống hằng ngày của chúng ta.

Sương mù dày đặc bao phủ các tòa nhà cao tầng ở Hà Nội vào một buổi sáng. Ảnh: VnExpress/Giang Huy.

Không khí đặc quánh khói bụi, mùi xăng dầu và khí thải công nghiệp chính là hệ quả của việc chúng ta vẫn phụ thuộc nặng nề vào nhiên liệu hóa thạch và các hoạt động gây ô nhiễm. Những ngày trời âm u, mùi khói bụi lơ lửng trong không gian không chỉ gây khó chịu, mà còn tiềm ẩn nhiều nguy cơ cho sức khỏe, đặc biệt là người già và trẻ nhỏ. Tất cả những điều đó gióng lên hồi chuông cảnh báo rõ ràng về một cuộc khủng hoảng môi trường đang âm ỉ nhưng ngày càng nghiêm trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe và chất lượng sống của mỗi người.

Từ ô nhiễm ngoài trời đến chất lượng không khí trong nhà

Ô nhiễm không khí hiện được xem là một trong những mối đe dọa nghiêm trọng nhất đối với sức khỏe con người trên toàn cầu, xảy ra khi nồng độ các chất lạ như bụi mịn (PM10, PM2.5), nitơ dioxide (NO2), ozone đối lưu (O3) hoặc thậm chí một số hợp chất hữu cơ dễ bay hơi (VOCs) đạt mức đủ cao để gây hại cho cơ thể. Không chỉ làm gia tăng bệnh tật, đây còn là nguyên nhân dẫn đến tử vong sớm với quy mô đáng báo động. Theo Health Data, ô nhiễm không khí đứng thứ năm trong các nguyên nhân gây tử vong hàng đầu toàn cầu. Việc tiếp xúc lâu dài với không khí ô nhiễm có thể làm suy giảm chức năng phổi, tăng nguy cơ mắc các bệnh nhiễm trùng đường hô hấp, đồng thời liên quan chặt chẽ đến các vấn đề tim mạch, dị ứng và hen suyễn. Thực tế cho thấy, mỗi năm ô nhiễm không khí gây ra khoảng 10 triệu ca tử vong sớm, con số đủ để gióng lên hồi chuông cảnh báo về mức độ nghiêm trọng của vấn đề này.

Trong số các tác nhân gây ô nhiễm không khí, bụi mịn được xem là mối đe dọa lớn nhất đối với sức khỏe, ảnh hưởng đến mọi lứa tuổi. Đây là những hạt rắn và giọt lỏng cực nhỏ lơ lửng trong không khí, dễ dàng xâm nhập sâu vào đường hô hấp khi chúng ta hít thở. Việc tiếp xúc với bụi mịn có thể gây kích ứng mũi, họng và phổi, dẫn đến các triệu chứng như ho, thở khò khè, tức ngực hay khó thở. Nếu kéo dài, bụi mịn còn làm suy giảm chức năng phổi và làm tăng nguy cơ mắc các bệnh hô hấp mãn tính. Mức độ ảnh hưởng không giống nhau ở mỗi người, đối tượng trẻ em, người cao tuổi và những người có sẵn bệnh nền hô hấp thường dễ gặp phải các triệu chứng nghiêm trọng hơn.

Ô nhiễm không khí là nỗi phiền toái thường nhật đối với nhiều người dân sống và làm việc tại Tp Hồ Chí Minh. Ảnh: Saigoneer.

Thật không may, ô nhiễm không khí có mối liên hệ trực tiếp và chặt chẽ với chất lượng không khí trong nhà. Nhiều người tin rằng ở trong nhà sẽ “an toàn” hơn, nhưng trên thực tế, không khí bên ngoài vẫn dễ dàng xâm nhập qua nhiều cách khác nhau như: cửa ra vào, cửa sổ, khe hở tường, hệ thống thông gió hay máy lạnh,... Khi nồng độ bụi mịn, khí thải giao thông và các chất ô nhiễm ngoài trời tăng cao, chúng cũng có thể theo đó đi vào không gian sống, làm chất lượng không khí trong nhà suy giảm.

Không chỉ chịu ảnh hưởng từ bên ngoài, ô nhiễm trong nhà còn có xu hướng bị “giữ lại” lâu hơn do không gian kín và thông gió kém. Bụi mịn, khói nấu ăn, khí thải từ bếp gas, hóa chất tẩy rửa hay VOCs của đồ nội thất có thể tích tụ, khiến mức độ ô nhiễm trong nhà đôi khi còn cao hơn ngoài trời.

Cách bảo vệ bản thân khỏi ô nhiễm

Để có được một sức khỏe tốt, bên cạnh luyện tập thể thao thì hít thở không khí trong lành là yếu tố quan trọng hơn cả. Vì thế, khi ô nhiễm không khí trở thành vấn đề phổ biến, việc tìm cách bảo vệ bản thân là điều cần thiết để bảo vệ sức khỏe lâu dài cho cả gia đình. Bắt đầu từ những thay đổi trong thói quen sinh hoạt cũng có thể tạo nên sự khác biệt lớn, vừa giảm thiểu tiếp xúc với ô nhiễm mà không làm xáo trộn cuộc sống thường nhật.

1. Điều đầu tiên và quan trọng nhất là theo dõi các cảnh báo về chất lượng không khí như: chỉ số AQI, dự báo thời tiết, hay thông báo từ cơ quan y tế sẽ giúp bạn biết thời điểm nào nên hạn chế ra ngoài, thời điểm nào có thể mở cửa thông gió và hoạt động bình thường. Đừng xem nhẹ những khuyến nghị này bởi đó là dữ liệu thực tế và kinh nghiệm chuyên môn, giúp cộng đồng giảm thiểu rủi ro sức khỏe.

2. Khi nồng độ bụi mịn tăng cao cần hạn chế ra ngoài và ưu tiên ở trong nhà. Mặc dù việc ở trong nhà không hoàn toàn an toàn nhưng điều đó giúp giảm đáng kể lượng chất ô nhiễm bạn hít phải. Ngoài ra, bạn cũng có thể cân nhắc đến những địa điểm công cộng có hệ thống điều hòa và lọc khí tốt như thư viện, trung tâm cộng đồng hoặc trung tâm thương mại,… Những nơi này thường có môi trường sạch và mát hơn, giúp bạn “trú ẩn” tạm thời trong thời điểm ô nhiễm nặng.

3. Uống đủ nước để hỗ trợ cơ thể đào thải bụi bẩn. Khi cơ thể đủ nước, niêm mạc mũi và họng hoạt động hiệu quả hơn, giúp lọc bớt bụi và giảm cảm giác khô rát do không khí ô nhiễm. Một chai nước mang theo bên mình sẽ là “bạn đồng hành” hữu ích trong những ngày không khí khó chịu.

4. Nếu buộc phải di chuyển ngoài trời, hãy sử dụng khẩu trang có khả năng lọc bụi mịn. Những loại khẩu trang này giúp giữ lại phần lớn hạt bụi nhỏ có kích thước nguy hiểm đối với phổi. Tuy nhiên, chúng không thể ngăn được các khí độc, vì vậy khẩu trang chỉ là một biện pháp giảm rủi ro chứ không phải “lá chắn tuyệt đối”.

5. Chạy bộ, đạp xe hay mang vác nặng trong môi trường ô nhiễm sẽ khiến nhịp thở tăng lên, kéo theo nhiều bụi mịn xâm nhập sâu vào phổi. Nếu muốn rèn luyện sức khỏe, hãy chuyển sang các bài tập nhẹ nhàng trong nhà, yoga, giãn cơ,… để duy trì thói quen mà không làm cơ thể chịu thêm rủi ro.

6. Thường xuyên lắng nghe cơ thể và chú ý đến các dấu hiệu bất thường. Các triệu chứng như đau đầu, ho kéo dài, ngứa mắt, khó thở hay cảm giác tức ngực đều có thể là tín hiệu cơ thể đang “gặp khó” trước ô nhiễm không khí. Khi xuất hiện những triệu chứng này, hãy nghỉ ngơi, giảm tiếp xúc với môi trường ô nhiễm và tìm lời khuyên từ chuyên gia y tế nếu cần.

7. Đừng ngại chia sẻ thông tin và hỗ trợ hàng xóm khi có thể, bởi không phải ai cũng biết cách tự bảo vệ bản thân trước tình trạng ô nhiễm không khí. Bạn có thể giúp người lớn tuổi, trẻ nhỏ hoặc người sống một mình bằng cách nhắc nhở họ đeo khẩu trang, đóng cửa khi AQI cao, hoặc đơn giản là chia sẻ nguồn thông tin đáng tin cậy. Những hành động nhỏ nhưng có thể tạo ra sự thay đổi lớn cho cộng đồng.

Làm cách nào để bảo vệ chất lượng không khí trong nhà?

Khi chỉ số chất lượng không khí ngoài trời ở mức xấu, việc hạn chế ra đường là chưa đủ, bạn cần chủ động giữ môi trường trong nhà được sạch hơn để giảm rủi ro cho sức khỏe. Một số giải pháp thiết thực bạn có thể áp dụng:

Giữ kín không gian sống vào những thời điểm ô nhiễm cao

Trong những ngày chỉ số AQI tăng mạnh, việc mở cửa đón gió trời có thể vô tình mang theo bụi mịn và các chất ô nhiễm vào nhà. Hãy đóng kín cửa, che chắn các khe hở và hạn chế bật quạt thông gió nếu luồng gió ngoài trời thổi trực tiếp vào bên trong. Nếu không khí trở nên bí bách, bạn có thể chọn những thời điểm sạch hơn như sáng sớm hoặc sau những cơn mưa để mở cửa lưu thông gió trong thời gian ngắn. Điều này giúp nhà thoáng hơn mà không “rước” quá nhiều bụi vào.

Đầu tư vào máy lọc không khí hoặc vệ sinh nhà cửa thật kỹ

Một chiếc máy lọc không khí có màng lọc HEPA hoạt động liên tục sẽ là “bộ lọc thứ hai” cho lá phổi của bạn, đặc biệt trong mùa khói bụi. Tuy nhiên, nếu chưa có điều kiện sử dụng thiết bị này, bạn vẫn có thể giảm bụi trong nhà bằng cách lau bề mặt bằng khăn ẩm, hút bụi bằng máy có bộ lọc, thay vì quét khô. Việc hạn chế làm bụi bay trở lại trong không khí sẽ giúp ngôi nhà trở nên “dễ thở” hơn đáng kể.

Nếu tình trạng ô nhiễm kéo dài nhiều ngày, bạn có thể chọn một phòng ít cửa sổ, kín gió và đặt máy lọc không khí bên trong. Hãy hạn chế mở cửa phòng này để giữ không khí sạch nhất có thể. Đây sẽ là nơi an toàn cho người lớn tuổi, trẻ nhỏ hoặc những người nhạy cảm với bụi mịn.

Thường xuyên dọn dẹp nhà cửa sạch sẽ, kết hợp với máy lọc không khí là cách hiệu quả giúp loại bỏ bụi mịn khỏi không khí và cải thiện chỉ số IAQ. Ảnh: Careand.

Hạn chế các hoạt động tạo khói và bụi trong nhà

Ngay cả khi ngoài trời đang ô nhiễm, các thói quen sinh hoạt bên trong cũng có thể khiến chất lượng không khí xấu đi. Những hoạt động như chiên rán nhiều dầu mỡ, đốt nhang hoặc nến thơm, hay hút thuốc lá trong nhà có thể làm nồng độ bụi và khí thải tăng cao trong không gian kín. Chỉ cần tạm thời thay đổi cách sinh hoạt, chẳng hạn như nấu ăn đơn giản hơn để tránh tạo khói là bạn đã giúp nhà mình an toàn hơn rất nhiều.

Duy trì độ ẩm hợp lý và uống đủ nước

Không khí khô, đặc biệt khi dùng điều hòa liên tục, có thể khiến cổ họng và mũi bị khô rát, dễ kích ứng khi hít phải bụi mịn. Một máy tạo ẩm hoạt động nhẹ nhàng, hoặc đơn giản chỉ là thói quen uống nước đều đặn trong ngày, sẽ giúp cơ thể duy trì lớp bảo vệ tự nhiên của đường hô hấp.

Vệ sinh nhà cửa thường xuyên để bụi không tích tụ

Bụi không chỉ đến từ bên ngoài mà chính mọi thứ chúng ra dùng hàng ngày như quần áo, chăn màn, rèm cửa và đồ nội thất đều có thể giữ bụi lại. Việc lau dọn định kỳ, giũ rèm, giặt chăn ga, vệ sinh bề mặt và hút bụi sàn sẽ giúp loại bỏ phần lớn bụi bám, tránh để chúng bay trở lại không khí mỗi khi bạn di chuyển trong nhà.

Vậy, làm thế nào để cải thiện chất lượng không khí tại nơi làm việc?

Thực tế, nhiều người sinh sống trong các tòa nhà thường gặp những vấn đề về sức khỏe mà nguyên nhân lại xuất phát từ chính không khí họ hít thở mỗi ngày. Đó là lý do không chỉ khi ở nhà chúng ta mới cần cải thiện chất lượng không khí, bạn cũng nên lưu ý ngay cả tại văn phòng của mình bởi đó là nơi bạn dành phần lớn thời gian làm việc trong ngày.

• Hãy dành thời gian đi kiểm tra toàn bộ khu vực làm việc, ghi lại những vị trí có dấu hiệu rò rỉ, ẩm mốc hoặc hư hỏng, đồng thời để ý xem có nguồn phát thải nào như hóa chất, vật liệu xây dựng hay thiết bị cũ kỹ đang ảnh hưởng đến bầu không khí hay không.
• Thường xuyên hút bụi thảm định kỳ, lau sàn mỗi ngày cũng góp phần giảm lượng bụi tích tụ. Các sản phẩm tẩy rửa nên được cất giữ ở nơi thông thoáng, tách biệt với khu vực làm việc và tốt nhất nên thực hiện việc dọn dẹp vào ngoài giờ để hạn chế ảnh hưởng đến mọi người.
• Hãy cấm hút thuốc trong phòng làm việc và bố trí khu vực hút thuốc ngoài trời có gió thoáng để giảm khói thuốc tồn lưu trong không khí.